Roszczenia z reformy rolnej – zwrot majątku, odszkodowanie. Aktualny stan na 2019 r. (opinia prawna)
Zamieszczamy opinię prawną na temat roszczeń przysługujących obecnie spadkobiercom majątków ziemskich przejętych w ramach tzw. reformy rolnej na podstawie dekretu PKWN o reformie rolnej z dnia 6 września 1944 r. W szczególności dotyczy ona sytuacji, kiedy może przysługiwać odszkodowanie za bezprawne przejęcie nieruchomości rolnych oraz czy można dochodzić zwrotu nieruchomości.
Niestety, przez prawie 30 lat wolna Polska w żaden sposób nie zrekompensowała nawet w ułamkowej części grabieży majątku ziemian i innych form represji stosowanych w stosunku do tej grupy. Wielu spadkobierców zastanawia się obecnie, czy w tej sytuacji jest jeszcze szansa na jakąkolwiek formę rekompensaty za doznaną krzywdę, np. w formie odszkodowania od państwa.
W przypadkach mniejszych majątków ziemskich (tj. około lub poniżej 100 hektarów) należy zacząć od analizy:
- czy majątek ten spełniał kryteria do konfiskaty z dekretu PKWN oraz
- czy nasi przodkowie wówczas wnioskowali o wydanie decyzji, że nieruchomość nie powinna podpadać pod działanie cały reformy
1) Czy majątek ziemski podpadał pod komunistyczną reformę rolną z 1944 r.
Jak wiadomo, art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu PKWN o reformie rolnej z dnia 6 września 1944 r. (Dz.U. z 1945 r. nr 3, poz. 13) stanowił, że działaniu tej reformy podlegały nieruchomości rolne stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego, śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.
W wielu przypadkach komunistyczne władze, przejmując majątki ziemskie, naruszały nawet ówczesne prawo, zabierając te nieruchomości, które nie powinny podpadać pod działanie reformy
Przykład z praktyki
Majątek ziemski miał niewiele ponad 50 hektarów oznaczonych jako grunty orne. Zachowały się jednak dokumenty, że na kilku hektarach jeszcze przed wojną wyrósł las, co powodowało, że w rzeczywistości te grunty nie stanowiły już użytków rolnych. W tej sytuacji majątek ten w ogóle nie powinien zostać zajęty – niestety, stało się inaczej.
2) Decyzja o niepodpadaniu nieruchomości ziemskiej pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu o reformie rolnej.
Nieruchomości ziemskie przechodziły na własność państwa z mocy prawa. Ustalaniem, które dokładnie majątki mają zostać zabrane, zajmowały się powiatowe urzędy ziemskie. Ich przedstawiciele po prostu zajmowali protokolarnie majątek, usuwając prawowitych właścicieli, jeśli ci byli na miejscu.
Ówczesne prawo teoretycznie pozwalało kwestionować te ustalenia. Jakkolwiek w przypadku ziemian „uprawnienia” nadane przez nowe władze były iluzoryczne, to niestety kształt ówczesnych przepisów determinuje obecną sytuację prawną. Mianowicie, jak stanowił § 6 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (dalej: rozporządzenie), strona mogła ubiegać się o uznanie, że dana nieruchomość jest wyłączona spod działania dekretu.
I teraz ważna uwaga
Jeśli mimo skrajnie niesprzyjających warunków:
- ktoś z naszych przodków złożył taki wniosek, argumentując, że majątek ziemski nie spełnia przesłanek do przejęcia,
- ówczesne władze nie zgodziły się z wnioskiem i wydały orzeczenie, że dany majątek podpada,
to wówczas warto ponownie przeanalizować, czy istnieją przekonujące dowody, że orzeczenie było niezgodne z obecnie obowiązującym prawem, o czym była mowa wyżej.
W przypadku bowiem, gdyby okazało się, że ówczesne organy władzy rażąco naruszyły przepisy, wówczas można złożyć wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji. Jeśli obecne organy władzy (albo sądy administracyjne) podzieliłyby naszą argumentację, wówczas otwarta staje się droga o zwrot majątku (jeśli pozostaje we władaniu Skarbu Państwa/gminy) lub odszkodowanie (jeśli stanowi własność osób trzecich).
Co istotne, wówczas w sprawach o odszkodowanie (pozew przed sądem cywilnym) termin przedawnienia wynosi trzy lata i liczy się od wydania przez właściwego Ministra ostatecznej decyzji stwierdzającej, że decyzja komunistycznych władz została wydana z naruszeniem prawa (więcej o zasadach ogólnych przedawnienia można przeczytać tutaj: https://odszkodowanieodpanstwa.net/terminy-przedawnienia-uzyskania-odszkodowania-od-panstwa-gminy-miasta-powiatu/ ).
A co, jeśli nasz przodek nie złożył wniosku o uznanie, że dana nieruchomość jest wyłączona spod działania dekretu, mimo że istniały takie podstawy, i w związku z tym władze komunistyczne nie wydały orzeczenia w tej sprawie?
Jak wspomnieliśmy, takie uprawnienie było oczywiście w zdecydowanej większości przypadków iluzoryczne. Niestety, niezłożenie wówczas wniosku niesie za sobą bardzo poważne konsekwencje prawne. Obecnie bowiem także istnieje możliwość złożenia takiego wniosku. Jednakże nawet gdyby udało się obecnie stwierdzić, że protokolarne przejęcie było niezgodne z ówcześnie obowiązującym prawem, w wielu przypadkach nie otwiera nam to drogi do uzyskania zwrotu/odszkodowania. W przypadku bowiem, gdy majątek pozostaje we władaniu Skarbu Państwa/gminy, a my dopiero teraz składamy wniosek, wówczas organy władzy mogą argumentować, że doszło do zasiedzenia zagrabionych wcześniej gruntów – jakkolwiek paradoksalnie to by brzmiało (o okresie zasiedzenia oraz o posiadaniu samoistnym można więcej przeczytać tutaj: https://zasiedzenie.net/okres-zasiedzenia-ile-wynosi-jak-liczyc-jaki-jest/ ) . Na szczęście, jeśli jednak taki wniosek złożyliśmy wcześniej (na pewno przed datą 4 czerwca 2019 r.), a sprawa wciąż się toczy, taki wniosek naszym zdaniem przerywa bieg zasiedzenia.
Z kolei jeśli nieruchomość znajduje się w rękach prywatnych (np. po rozparcelowaniu), wówczas to sądy przyjmują, że doszło do przedawnienia roszczenia. Jeśli jednak w takim przypadku wniosek taki już złożyliśmy, najlepiej zaraz po przemianach ustrojowych w 1989 r., to wtedy warto argumentować, że zarzut przedawnienia ze strony Skarbu Państwa stanowi nadużycie prawa.
Dziękujemy za lekturę i w każdej sprawie zachęcamy do kontaktu
Adw. Jan Górski i dr Michał Górski
Kontakt: tel. 509-512-613 lub 793-337-393