Kancelaria Prawna KPPM
Warszawa – Kraków
TRYB DOCHODZENIA ROSZCZEŃ REPRYWATYZACYJNYCH ZWIĄZANYCH Z REFORMĄ ROLNĄ
Przejmowanie majątków przez władzę PRL odbywało się:
- W drodze wydania ogólnego aktu nacjonalizacyjnego określającego cechy mienia podlegającego przejściu z mocy prawa na własność Państwa (m.in. dekret PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.);
- indywidualnych decyzji nacjonalizacyjnych które stwierdzały przejęcie konkretnego mienia na rzecz Państwa.
W sytuacji, gdy przejmowano mienie na rzecz Państwa z mocy ustawy (bez wydania decyzji) można:
- wnosić, W TRYBIE ADMINISTRACYJNYM, o wydanie decyzji, iż dana nieruchomość nie podlegała uregulowaniom dekretu o reformie rolnej
- wnosić, W TRYBIE SĄDOWYM:
- w drodze powództwa ustalającego (art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego) o ustalenie prawa własności lub niepodlegania danej nieruchomości pod działanie aktu nacjonalizacyjnego;
- w drodze powództwa windykacyjnego o wydanie nieruchomości (art. 222 Kodeksu Cywilnego)- w sytuacji gdzie w Księdze Wieczystej nadal ujawniony jest dawny właściciel;
- w drodze powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.) – w sytuacji, gdy z księgi wieczystej danej nieruchomości wykreślony został właściciel, w jego miejsce wpisano Skarb Państwa.
W innych przypadkach przejęcia, np. zakładów rolno-spożywczych, gorzelni itd. znajdujących się w majątkach ziemskich właściwa jest droga sądowa o ustalenie prawa własności w trybie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego.
W przypadku wydanych decyzji nacjonalizacyjnych można składać, W TRYBIE ADMINISTRACYJNYM, wnioski o stwierdzenie ich nieważności w trybie art. 156-160 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Odnośnie norm obszarowych, a także określenia czy dana nieruchomość miała charakter ziemski można żądać ustalenia, czy przejęta nieruchomość podpadała pod określone w art. 2 ust.1 lit. e dekretu o reformie rolnej normy obszarowe (§ 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 1 marca 1945 roku w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej – Dz. U Nr 10, poz. 51). Właściwym organem w tych sprawach jest Wojewoda. Odwołanie od decyzji Wojewody można składać do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Od wydanych decyzji służy skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a od tego wyroku skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Powyższa praktyka w zakresie trybu dochodzenia roszczeń tj.:
- uprzedniej konieczności uzyskania zaświadczenia Wojewody o niepodpadaniu danej nieruchomości pod działanie dekretu jako warunek konieczny dochodzenia roszczeń na drodze sądowej,
- a także masowa praktyka Sądów powszechnych polegająca na nieuważaniu się za właściwe do dokonywania ustaleń co do podpadania nieruchomości pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej (wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2007 r., sygn. akt IV CSK 350/2006, Lex nr 356044orzeczenie Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2007 r., IV CSK 350/2005), z uwagi na okoliczność, że dokonanie tych ustaleń przekazane zostało do trybu postępowania administracyjnego na podstawie art. 2 § 3 k.p.c.,
na skutek postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2010 r., Sygn. akt P 107/08 może ulec zmianie, w ten sposób iż sprawa roszczeń reprywatyzacyjnych od razu będzie mogła być skierowana pod ocenę bezstronnych i niezawisłych Sądów powszechnych, co jednak będzie wiązać się, w przypadku braku uzyskania zwolnienia z kosztów sądowych, z koniecznością uiszczenia wysokiego wpisu sądowego (z reguły będzie to wpis maksymalny tj. 100 000 zł).
Trybunał Konstytucyjne bowiem stwierdził w uzasadnieniu ww. postanowienia, iż „§ 5 rozporządzenia z 1945 r. nie może obecnie być dla organów administracji podstawą do wydania decyzji administracyjnej stwierdzającej podpadanie nieruchomości ziemskiej pod przepisy dekretu o reformie rolnej (…)”, a także iż „§ 5 nie może zatem służyć jako podstawa do wydawania decyzji administracyjnych o zwrocie całości lub części nieruchomości ziemskiej(…)„ czego skutkiem było stwierdzenie: „Mając na względzie powyższe racje, Trybunał stwierdza, że w aktualnym stanie prawnym do orzekania o prawach rzeczowych osób pozbawionych nieruchomości w ramach reformy rolnej właściwe są sądy powszechne zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 1 k.p.c. Zakwestionowany przepis rozporządzenia z 1945 r. nie ma mocy obowiązującej, w związku z tym nie stanowi szczegółowej regulacji, o jakiej mowa w art. 2 § 3 k.p.c., na podstawie której orzekanie w przedmiocie podpadania nieruchomości pod działanie dekretu o reformie rolnej mogłoby zostać przekazane organom administracji publicznej.” Dalej Trybunał Konstytucyjny uznał: „Z tych racji Trybunał uznał, że stosowanie przez organy administracji i sądy normy wynikającej z § 5 rozporządzenia z 1945 r., po utracie mocy obowiązującej przez tę normę, nawet jeśli miało długotrwały charakter, nie doprowadziło do ponownego nabycia mocy obowiązującej przez tę normę. Wadliwe stosowanie przepisu nieobowiązującego w aktualnych stanach faktycznych nie prowadzi przy tym do konstatacji, że przepis ten obowiązuje. Konkludując, Trybunał stwierdza, że moc obowiązująca kwestionowanego § 5 rozporządzenia z 1945 r. wyczerpała się z chwilą zakończenia prowadzonych do lat 50. XX wieku działań związanych z przeprowadzaniem reformy rolnej.”
AKTY PRAWNE
- 1.2.1. Dekret PKWN z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (tekst jedn.: Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.)
- 1.2.2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 1.3.1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 10, poz. 51 ze zm.)
- 1.2.3. Dekret z 28.11.1945 r. o przejęciu niektórych nieruchomości ziemskich na cele reformy rolnej i osadnictwa (Dz.U. Nr 57, poz. 321)
- 1.2.4. Dekret z 8.8.1946 r. o wpisywaniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz.U. Nr 39, poz. 233 ze zm.)
- 1.2.5. Dekret z 18.4.1955 r. o uwłaszczeniu i uregulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym (tekst jedn.: Dz.U. z 1959 r. Nr 14, poz. 78 ze zm.)
- 1.2.6. Ustawa z 12.3.1958 r. o sprzedaży nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego (Dz.U. Nr 17, poz. 71 ze zm.)
NAJWAŻNIEJSZE ORZECZENIA
- Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z 19.9.1990 r., W 3/89, OTK Nr 1/1990, poz. 26Zakres przedmiotowy art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13; Dz.U. z 1957 r. Nr 39, poz. 172 i Dz.U. z 1968 r. Nr 3, poz. 6) nie obejmuje tych nieruchomości ziemskich lub ich części, które przed dniem 1.9.1939 r. zostały rozparcelowane z przeznaczeniem na działki budowlane po uprzednim zatwierdzeniu projektu parcelacji przez właściwy organ administracji państwowej RP, bowiem z datą takiego zatwierdzenia utraciły one charakter nieruchomości ziemskich bez względu na to kiedy w następstwie parcelacji własność tych działek została prawnie przeniesiona na ich nabywców.
- Postanowienie Sąd Najwyższego z 23.8.1995 r., III CRN 34/95, OSNC Nr 12/1995, poz. 184Protokół przejęcia majątku na cele reformy rolnej nie jest dokumentem, na podstawie którego można dokonać w księdze wieczystej wpisu prawa własności Skarbu Państwa. Protokół taki ma jedynie znaczenie jako urzędowe poświadczenie faktu, że majątek został objęty zarządem państwowym (art. 6 dekretu PKWN z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej – tekst jedn.: Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13).
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1.12.1995 r., II SA 1499/94, Wokanda Nr 3/1996, s. 32
- Dekret PKWN z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej w art. 2 ust. 1 enumeratywnie określał nieruchomości ziemskie przeznaczone na cele reformy rolnej. Jest to wyliczenie zupełne, a nie przykładowe i podlega wykładni ścisłej, a nie rozszerzającej.
- Brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, że ruchomości i wyposażenie budynków mieszkalnych, pałaców itp. (poza inwentarzem żywym i martwym) podlegały także przejęciu na własność Państwa wraz z nieruchomościami ziemskimi określonymi w art. 2 ust. 1 lit. e powołanego dekretu, skoro przepisy dekretu nie wywłaszczały właścicieli przejmowanych nieruchomości ziemskich z całego ich mienia.
- §11 pkt 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 1.3.1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z 6.9.1945 r. o przeprowadzaniu reformy rolnej precyzujący jakie tylko ruchomości, przedmioty osobistego użytku i elementy wyposażenia domu nie podlegają przejęciu – jako wydany bez upoważnienia ustawodawcy i wykraczający poza cele i zakres przedmiotowy powołanego dekretu – nie mógł stanowić podstawy prawnej decyzji o odmowie wydania nie związanych z gospodarstwem rolnym ruchomości i wyposażenia znajdującego się w przejmowanych budynkach mieszkalnych, pałacach itp.
- Uchwała Sądu Najwyższego z 6.12.2005 r., III CZP 90/05, OSNC Nr 11/2006, poz. 179Nierozdysponowanie nieruchomości ziemskiej, nabytej przez Skarb Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 pkt e dekretu PKWN z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (tekst jedn.: Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.), na cele wskazane w art. 1 ust. 2 dekretu, nie stanowi wystarczającej przesłanki uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie w dziale II spadkobiercy byłego właściciela tej nieruchomości w miejsce Skarbu Państwa.
- Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 2005-04-22, II CK 247/05„Kryterium oceny decydującym o utracie przez część nieruchomości ziemskiej takiego charakteru, jest jej wyodrębnienie prowadzące do utraty funkcjonalnego związku tej części nieruchomości z prowadzeniem produkcji rolnej.”
- Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 2.8.2007 r., IV SA/Wa 843/07, LEX Nr 364657Nieruchomość ziemska, dla oceny stosowania dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, nie może być utożsamiana tylko z użytkami rolnymi, lecz musi być rozumiana, jako obejmująca także pozostałe części, które, jak w rozpatrywanej sprawie, były położone w ramach zwartego prawnie i obszarowo majątku, obejmującego również część mieszkalną.Interpretacja przepisów dekretu, oparta na założeniu, iż w pewnych przypadkach, to znaczy, gdy nie jest obecnie możliwe wykazanie szczególnego związku gospodarczego pomiędzy siedzibą właściciela majątku a pozostałą częścią nieruchomości wykorzystywanej na cele produkcji rolnej, można uznać, iż nieruchomość taka nie przeszła na rzecz Państwa na podstawie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, wydaje się naruszać konstytucyjną zasadę prawa do zadośćuczynienia na tych samych zasadach dla wszystkich osób ponoszących skutki nacjonalizacji nieruchomości ziemskich. Z treści ówczesnych regulacji jednoznacznie nie wynika, bowiem pozostawanie byłych właścicieli w różnej sytuacji prawnej ani nie wskazują one normatywnych i jednocześnie konkretnych kryteriów różnicowania ich sytuacji.
O ile określona część nieruchomości nie była prawnie wyodrębniona z nieruchomości służącej produkcji rolnej nie podlegała ona przejęciu tylko, gdy stanowiła ona osobne przedsiębiorstwo służące działalności produkcyjnej lub handlowej niebędącej działalnością rolniczą
- Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29.10.2007 r., IV SA/Wa 1217/07, LEX Nr 419971Uznanie części nieruchomości zabudowanej dworem za nieruchomość nie podpadającą pod działanie przepisów dekretu dopuszczalne byłoby tylko w razie stwierdzenia, iż nieruchomość ta w oczywisty sposób nie pozostawała w związku z resztą przejętej nieruchomości ziemskiej mającej charakter rolny.
- Wyrok WSA w Warszawie z 5.2.2008 r., IV SA/Wa 2299/07, LEX Nr 428109Co do zasady, charakteru mienia wyłączonego spod działania dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej nie mogły mieć natomiast części rezydencjalne nieruchomości ziemskiej usytuowane w obrębie posiadłości o charakterze rolnym.
- Wyrok WSA w Warszawie z 20.11.2007 r., IV SA/Wa 1981/07Nie wydzielona z nieruchomości o charakterze rolnym część rezydencjalna jej właściciela, co do zasady, pozostaje w związku funkcjonalnym i gospodarczym z resztą nieruchomości i stanowi nieruchomość ziemską w rozumieniu art. 2 ust. 1 zd. wstępne dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej.Nie wydzielona z nieruchomości o charakterze rolnym część rezydencjalna jej właściciela, co do zasady, pozostaje w związku funkcjonalnym i gospodarczym z resztą nieruchomości i stanowi nieruchomość ziemską w rozumieniu art. 2 ust. 1 zd. wstępne dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej.
- Wyrok WSA w Warszawie z 15.10.2008 r., IV SA/Wa 1120/08Analogicznie Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 17 czerwca 2004 r. (sygn. akt I ACa 446/04 (niepubl.) wyraził pogląd, iż spod działania dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej nie wyjęto części majątków, które nie były użytkowane rolniczo (str. 6) natomiast pojęcie nieruchomości ziemskiej nie jest tożsame z pojęciem użytków lub gruntów rolnych (…). Integralnym składnikiem nieruchomości ziemskiej jest dwór, zabudowania gospodarcze, park etc, (…).
- Wyrok WSA w Warszawie z 22.4.2008 r., IV SA/Wa 268/08Jak wynika z treści dekretu, generalnie niewyodrębniona prawnie siedziba właściciela nieruchomości ziemskiej dzieliła los nacjonalizowanej nieruchomości. Do wniosku takiego prowadzi przede wszystkim prosta wykładnia językowo-logiczna (gramatyczna) regulacji normatywnych. Dodatkowo trafność takiej wykładni językowej potwierdza sięgnięcie do pozostałych reguł wykładni – zarówno systemowej, jak i celowościowej.
Kancelaria Jacek Moniuk
ZAKRES USŁUG
Koncentrujemy się na zapewnieniu bezpieczeństwa prawnego dla Klienta, a nadrzędnym zadaniem naszej Kancelarii jest profilaktyka. Korzystając z nowoczesnych form komunikacji elektronicznej jesteśmy w stanie na bieżąco obsługiwać licznych Zleceniodawców na terenie całego kraju. Forma współpracy określana jest z każdym Klientem indywidualnie.
Kancelaria świadczy pomoc prawną w następujących obszarach prawa:
- Prawo cywilne i nieruchomości,
- Prawo spółek handlowych,
- Prawo administracyjne,
- Windykacja wierzytelności,
- Prawo rolne,
- Postępowania: cywilne, administracyjne i sądowo-administracyjne.
Atutem naszej Kancelarii jest dobra znajomość rynku nieruchomości, zagadnień reprywatyzacji oraz regulacji stosunków własnościowych, a także kwestii roszczeń majątkowych wynikających z zaszłości historycznych.
Oferujemy między innymi zastępstwo Klienta w postępowaniach, których celem jest:
- zwrot nieruchomości,
- uzyskanie stosownego odszkodowania za nieruchomość,
- uregulowanie stanu prawnego nieruchomości,
- stwierdzenie nabycia spadku.
KONTAKT:
Jacek Moniuk – Kancelaria Radcy Prawnego
ul. Bernardyńska 13 (biurowiec Projprzem S.A.)
85-029 Bydgoszcz
tel. 663-309-388 | 785-787-271
fax (52) 379 10 52
e-mail: kancelaria@moniuk.pl
www.moniuk.pl
NIP 967-111-60-71
REGON 340333729
LASY – ZARYS KONCEPCJI POSTĘPOWANIA
Analizując sprawę koncepcji postępowania dotyczącą sprawy odszkodowań lub zwrotu przejętych przez Skarb Państwa lasów z mocy dekretu P.K.W.N. z dnia 12 grudnia 1944 roku należy mieć na uwadze, co następuje:
- Lasy określone w dekrecie przeszły na własność Skarbu Państwa z mocy prawa.
- Protokół przejęcia sporządzony w trybie paragrafu 1 i 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945r stanowił dowód, że nieruchomość przeszła na własność Państwa.
- W Konstytucjach II Rzeczypospolitej brak było umocowania do utworzenia takich organów jak Krajowa Rada Narodowa czy P.K.W.N.
- Trybunał Konstytucyjnych uchwałą z dnia 16 kwietnia 1996r. 15/95 (OTK 2001.8.266) przypisał wskazanemu dekretowi skutki ustaw a ustawodawca ustawą z dnia 28 lipca 1990r o zmianie ustawy kodeks cywilny potwierdził stabilność skutków prawnych zmian własności dokonanych na podstawie dekretu.
Z powyższego wynika, co następuje:
- Krajowa Rada Narodowa i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego nie miały w dacie wydania dekretu legitymacji do działania i stanowienia prawa. Wydany dekret, jako wydany bez podstawy prawnej i przez organ nie upoważniony do stanowienia prawa należy uznać za czynność bezprawną, nie wywołującą skutków prawnych a przejęcie, na jego podstawie nieruchomości, można uznać za bezprawne przejęcia przez zorganizowaną, zbrojną grupę, działającą niezgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym.
- Z uwagi na aktualny stan prawny potwierdzony uchwałą Trybunału Konstytucyjnego, należy uznać, że w wyniku wydania dekretu, skutki w zakresie zmian prawa własności są stabilne.
- Mając jednak na uwadze, że sam dekret był bezprawny a przejęcie na jego podstawie nieruchomości było w istocie przejęciem bezprawnym, należy uznać, że osobom pokrzywdzonym należy się od Skarbu Państwa odszkodowanie z mocy, między innymi, art. 415 i następnych k.c. W tym kontekście można postawić tezę, że roszczenie o wypłatę odszkodowania nie uległo przedawnieniu w uwagi na uznanie zasadności roszczeń przez Państwo, działające jako Skarb Państwa, którego jednym z przejawów jest treść art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 2001r o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju. (Dz. U. 2001.97.1051). Zgodnie z art. 7 wskazanej ustawy, roszczenia osób fizycznych, byłych właścicieli lub ich spadkobierców, z tytułu utraty własności zasobów wymienionych w art. 1 (między innymi lasy państwowe) zaspokojone zostaną w formie rekompensat wypłaconych ze środków budżetu państwa na podstawie odrębnych przepisów. Za odrębne przepisy w rozumieniu ustawy, należy uznać wskazane przepisy kodeksu cywilnego.
Mając powyższe na uwadze, aby można było wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez Ministra Finansów należy wykazać, co następuje:
- a)prawo własności do gruntów będących lasami w rozumieniu dekretu na dzień ogłoszenia dekretu to jest na dzień 12 grudnia 1944 roku najlepiej przez protokół przejęcia sporządzony na podstawie paragrafu 1 i 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945 roku (Dz. U. nr 4 poz. 16), lub odpisem z Księgi Wieczystej, wyciągiem z ewidencji gruntów lub innymi dowodami.
- Tytuł prawny osoby zainteresowanej do dochodzenia roszczenia w postaci wykazania przejęcia praw po właścicielu, na przykład na podstawie spadkobrania.
W przypadku gdy lasy, nie przeszły na własność Skarbu Państwa na podstawie dekretu, a zostały przejęte bez podstawy prawnej, można zgłosić roszczenie windykacyjne. W tej sytuacji należy wykazać, iż przysługiwało prawo własności przez złożenie zaświadczenia, że nieruchomość leśna nie podlegała przejęciu na podstawie dekretu lub w wykazać wskazaną okoliczność w inny sposób, np. przez odpis z K.W. i odpis z ewidencji gruntów. W tym kontekście nie do przyjęcia jest teza wyrażona przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 września 2006r, (sygn. akt III CSK 119/06) iż powód zgłaszający roszczenie windykacyjne o wydanie tego rodzaju lasu, ma wykazać, iż dane lasy nie były objęte działaniem dekretu. Stanowisko Sądu Najwyższego sprowadza się do tezy, że pokrzywdzony ma żądać od grabieżcy potwierdzenia dokonanej grabieży.
r. pr. Bogumiła Kowalska
adw. Andrzej Zaleski